Запорожие уонна харьков хайысхатынан инники кирбиигэ
Валерий Николаевич Попов, Терентьев Гаврил Егорович – Лям, Игнатьев Алексей Алексеевич, Пахомов Александр Ильич,
сэһэргииллэриттэн Уйбаан Александров суруйуута.
Бэс ыйын уон күнэ, икки тыһыынча сүүрбэ түөрт сыл.
Сэрии дьоно аны күһүн буолуохтаах Амыарыка президенин быыбарын, – Бу быыбарга киһилии киһи Амыарыка президенэ буолаарай, сэриини тохтотоорой?- диэн күүтэр.
Амыарыка президенин дуоһунаһыгар бу быыбарга икки киһи быыбар күрэҕэр кыттар буолла. Билигин олорор президент Джо Байден уонна ааспыт кэмҥэ президеннээбит Доналдь Трамп.
Байден Трампы быыбар иннигэр хаайыыга түбэһиннэрэ сатыыр. Суукка хоттордо да Трамп сүүс сылга хаайыыга түбэһэр. Кини сууттанар дьыалата диэн “Кистэлэҥ докумуоннары” дьиэтигэр илдьэн уура сыппыт. Присяжнайдар сууттарыгар хотторбута. Ол суукка барыта демократтар түбэһэн сууттаабыттара. Верховнай суукка ааһыммыта, онон бакаа босхо сылдьар. Амыарыка президенин быыбарыгар сууттана сылдьар, хаайыыга да олорор киһи кыттар бырааптааҕа Дональд Трамп быыбарга кыттарыгар кыах биэрэр.
Джо Байден уола наркоман. Подделка докумуонунан бэстилиэт атыыласпыт. Сууттанаары сылдьар. Байден бэйэтэ эмиэ “Сэкириэтинэй докумуоннары” гараһыгар, дьиэтигэр ыһан сытара көстөн тахсыбыт. Камераҕа устан ылбыттар. Дональд Трамп- Быыбарга хотуом да Байдены сууттаан сүүс сылга хаайыыга ыытыам – диэн саанар.
Байден Трамы сууттата сатыыра сыыһа курдук. Буруйа суох киһини хаайтара сатыыр буолан дьон үксэ, – Трамп диэки куоластыыбыт – диэн сылдьар.
Владимир Путинтан – Бу икки киһиттэн хайалара президент буолара Россияҕа ордугуй? -диэн ыйыппыттарыгар – Джо Байдена ордук. Кини төрүт политик, онон кини хас хардыытын, тугу гыныахтааҕын эрдэттэн анаалыстаан билэбит.
Трамп коммерсант, онон кини сарсын тугу толкуйдаан оҥоруо биллибэт – диэбитэ. Трамп аптарытыата ити этии кэннэ тута харыс үрдүү түстэ дииллэр. Владимир Путин Дональд Трамп быыбарга кыайарыгар сыаллаан эппит тыла буолуон сөп.
Саллаат аҕата
Иккис кинигэ
Биир күн рота хамандыыра Валерийга сүүрбэччэ саастаах нуучча уолун блиндаһыгар аҕалан туттарда.
– Эдэр уолаттары бэйэтин оҕолорун курдук көрөн, бэрийтэлээн илдьэ сылдьарын иһин аҕаллахтара буолуо? – диэн сэрэйэҕин эрэ. Ротнай – “Тунгус”, парня постоянно держи за собой, научи выжить на войне – диэбитэ. Ол уола Хабаровскай куораттан сылдьар Кирилл диэн уол. Кирилл көрүҥүнэн саҥа оскуоланы бүтэрбит оҕо курдук көрүҥнээх, отой эдэркээн уол. Барыттан бары, синэрээт, миинэ эстэриттэн, ааһар дроннартан куттанан хараҕа төгүрүйэр, хаптас гына, саһа сатыыр мөккүөрдээх. Саҥа кэлэн сэрии тыаһыгар үөрэнэ илик уолга туох барыта кутталлааҕа биллэр. Сотору кини да үөрэниэ. Кирилл Валерийга кэлбит күнүгэр кинилэри эрдэ киирэннэр, ылан баран хаалларан баран тахсыбыт опорниктарын, “Дачаны” разведкалата биэс киһини ыыппыттара. Ол биэс разведчик киһи иһигэр Валерийдаах Кирилл эмиэ бааллар.
– Мне страшно, почему я сюда приехал – диэн муҥатыйа сылдьар уолу, онтон-мантан, кыраттан куттанан туора сүүрэн тахсан миинэҕэ үктүө, саһан турар растяжканы таарыйан дэҥнэниэ – диэн Валерийга эмиэ туһунан куттал.
– Не волнуйся, не бойся, держись за меня, не оставай от меня – диэн аптамаатын ытыалаһардыы бэлэм тутан, бастаан баран хааман иһэн уолугар онон сибигинэйэн, уоскутар аакка сылдьар.
Разведчиктары халлаан борук-соругар, дрон көтө, миномет ыта илигинэ, бэйэтэ эрэ билэр ыллык суолларынан сирдээн киэҥ бааһыналары түргэн сүүрүүннэн туорааталаан бу иһэллэр. Даачаларын чугаһыгар, лесополаса хойуу маһын сэбирдэҕинэн хаххаланан, сэрэниин сэрэнэн, аргыый, тыас-уус иһиллээн тохтуу-тохтуу тыаһа суох үктээн хааман иһэн эргиллэн уолун көрбүтэ уола аптамаатын предохранителин туруоран, аптамаатын сомуогун тарбаҕынан бигээн, кини көхсүн тирээн, сирэйэ-хараҕа туран, кыра хамсааһын буолла да чыыбыһын тардарга бэлэм иһэр эбит.
– Туох эмэ, кыра да хамсааһын буоллаҕына соһуйан бу уол киһини ытыыһы – диэн тохтоото, уолун диэки хайыһан туран, сэрэн диэн сөмүйэтин уоһугар сыһыары тутан көрдөрдө. Уола, – Туох эрэ буолар буолла быһыылаах – диэн куттанан буолуо, чыпчылыйбакка, тыыммакка да кини диэки көрөн турар. Аптамаат ствола Валерий түөһүн көрөн чөҥөрүйэн, субу уотунан уһуурардыы турар. Тирээн турар аптамаат уоһун сэрэнэн туора аста. Аптамааты аргыый уолтан бэйэтин диэки тардан чугаһатан баран предохранителин түһэрдэ уонна уолугар сибигинэйэн, – Ты по-осторожней, меня пристрелишь, автомат на предохранитель не ставь – диэтэ. Оннук дачаларыгар лесополосаннан, хохуоллар хаалларбыт окуопаларынан хаххаланан, сорох сирдэргэ сыыллан тиийбиттэрэ биир да бүтүн дьиэ ордубатах. Артиллерийа, миномет барытын урусхаллаан үөдэн-таһаа оҥорбута ыһылла сытар. Били бастаан кэлэн баран Крокодил Геналаахтыын киирэн сыппыт дьиэлэрэ киппииччэ оһоҕун элээмэтин кытары көҥдөй истиэнэтэтин тобоҕо эрэ турар. Бу сири сэриитэ суох да буоллар, ылан баран тахсан биэрбиттэрэ сөп курдук эбит. Хохуоллар киирэ сылдьыбатахтар, ол оннугар ким да суох сирин дэлби артиллерийаннан, минометунан сэриилээбиттэр. Дронунан көрө, барытын билэ көрө сылдьар эрээри тоҕо оннук гыммыттара эмиэ туһунан боппуруос?
Аргыый сыбдыйа сылдьан барытын эргийэн, хохуоллар киирэ сылдьыбатахтарын көрөн баран соннук бэйэлэрэ сытар опорнай пууннарыгар этэҥҥэ төннөн таҕыстылар. Бу разведкаҕа кинилэр үс хонук сылдьан тахсыбыттара.
Разведкаттан тахсаат батсаапка уола ыыппыт суругун көрөн баран сүрэҕэ мөҕүл гына түстэ. Уола Албан үс хонуктааҕыта, кини разведкаҕа барбыт күнүгэр :
– “Папа, я очень люблю тебя!” – диэн суруйан ыыппыт.
– Албан, оҕом барахсан тоҕо маннык суруйда?, туох буолла?, мээнэ итинник суруйуо суохтаах этэ – диэн санаа бөҕөҕө түстэ. Хас да күн,- Уолум туохха эрэ түбэһэн дуу, түбэһээри гынан дуу итинник суругу ыыппыт буолуохтаах – диэн утуйбат, биир сиргэ таба олорбот буолла.
Уола оҕо эрдэҕинээҕитин, улаатан испитин, улаатан бииргэ дьиэ тута сылдьыбыттарын субу соторутааҕы курдук санаан уйадыйан ылар. Ити суругу тутуоҕуттан куруук батсаабынан уолуттан солун, сурук күүтэр, онто ньим курдук, уу чуумпу.
Оннук муучу, сүрэх бааһа буолан утуйар-утуйбат, аһыыр-аһаабат сырытта. Хаһыс да күнүгэр Ростов куорат госпиталыттан Албан үрдүнээҕи уола Игорьтан батсаабынан – Албан манна госпитальга баар, икки атаҕар, икки илиитигэр араанньы буолан сытар – диэн сурук кэллэ. Быраата араанньы буолбутун истээт тута ийэтинээн кэлэн көрө-харайа сылдьаллар эбит.
Кэлин Валерий уола Игорь кэпсээбитинэн Албан араанньын буолбута маннык эбит.
Түөрт уон түөрт штурмовик өстөөх инники кирбиитигэр наступлениеҕа киирэн сэриилэһэ сытар сиригэр комбаттара биэс киһини көмөҕө ыытарга санаммыт.
– Сэриигэ уһуннук сылдьыбыт, уопуттаах дьону киллэртиэххэ- диэн кэпсэтии буолбут. Көмөҕө киирээччилэр УАЗ массыынаҕа олорон хохуоллар минометунан көрөн ыта сытар сирдэринэн киэҥ бааһынаны уҥуордаан, асфальт суолунан сүүрдэн тиийиэхтээхтэр. Комбат уопуттаахтар диэн Албаны, Маҕараһы уонна өссө үс киһини ыҥырталаан ылан баран – Передовойга сэриилэһэ сытааччыларга көмөҕө киириҥ!- диэн хамаандалаабыта. Түөрт уонтан тахса киһи штурмҥа киирэн кыргыһа сытар сирдэригэр биһиги дьоммут аптамааттарын, пулеметтэрин тыаһа сэллээн, бүтэһигэр отой да сүппүтэ. Сэрии тыаһын кэтии, истэ сылдьыбыт дьон, – Кыргыһа сылдьар дьоммут сордоохтор бүттүлэр, бары кыргыһыы толоонугар оҕуннулар – диэн сүрэхтэринэн сэрэйэ сылдьыбыттара. Онон бу кыргыһа киирии кинилэргэ эмиэ бүтэһик киириилэрэ буоларын бары тута сэрэйбиттэрэ.
Албан – Бу кыргыһа киирииттэн уонна тыыннаах тахсыбаппыт – диэн тута дьонугар быраһаайдаһан, батсаабынан сурук ыыталаабыта. Бирикээс ылбыт дьон бары да оннук дьаһанан, дьоннорун кытары быраһаайдаспыт буолуохтарын сөп.
Кинилэр барбаппыт диэн утарсар кыахтара суоҕа, сэриигэ байыаннай бирикээс диэн мөккүһүллүбэт, утары саҥарыллыбат дьыала. Дууһаларын иһигэр төһө да ыараханнык ылынналлар бэһиэн тута хомунан, төһө кыалларынан элбэх ботуруон, граната ылан барарга бэлэмнэнэ охсубуттара.
– На машине! – диэн хамаанда буолбутугар бу орто дойдуларыттан быраһаайдаһан күп күөҕүнэн чэлгийэн, кыра, сиккиэр тыалга тэлибирии турар кэрэчээн, маҥан хатыҥнар сэбирдэхтэрин, түгэҕэ биллибэт сырдык киэҥ халлааны эргиччи, быраһаайдаһардыы көрбүттэрэ, ол кэннэ эргэ УАЗ массыынаҕа бирикээс толоро барардыы олорунан кэбиспиттэрэ. Түөрт уон түөрт хорсун байыас кыргыһа киирэн охтубут сирдэригэр тиийбиттэрэ буоллар кинилэргэ дьыала хайдах эргийэн тахсыа биллибэт этэ, быһа сэрэйдэххэ двухсотай буолан онно хаалыахтаахтара, кырата араанньы буолан тахсыахтарын сөп этэ. Ону да бу киэҥ бааһынаны ким эрэ, тугунан эмэ туоратан этэҥҥэ таһаардаҕына. Модьу сүрэхтээх, оччолоох өлүүнү-сүтүүнү көрбүт дьон эргэ массыынаҕа олорон инники кирбиигэ сэриилэһэ сытааччыларга, өлбүттэрин-тыыннаахтарын билбэтэллэр да көмөҕө ыстаннарбыттара. Массыыналара кыргыһыы буола турар сирин диэки харса суох, сүрдээх түргэнник көтөн иһэн аһаҕас сиргэ, бааһына ортотугар эмискэ мотуора алдьанан эбитэ дуу?, умуллан ньимис гыммыта, хорус гынан туран хаалбыта. Кырдьыгын эттэххэ массыына умуллуута “Маҕарастан” уратыларга таҥара бэлэҕин курдук, иккис төрөөбүт күннэринэн буолбута диэххэ сөп. Саха хорсун киһитэ “Маҕарас” барахсан бастакы миинэ эстиитигэр өлөрдүү табыллан массыына аттыгар охтубута. Асфальт суолга, киэҥ бааһына ортотугар умуллубут массыына өстөөх артиллерийата, миномета ытарыгар субу көстөн турара. Синэрээттэн, миинэттэн хайдах да куоппаккын, дрон курдук халбыйбаккын.
– Массыына оҥоһуллуор дылы аны дрон кэлиэ – диэн Албан массыына кэннигэр халбыйан ытардыы бэлэм турдаҕына эмискэ икки польскай миинэ синэрээтэ кэлэн аттыгар түһэн эстибиттэрэ.
Албан госпитальга сытан аҕатыгар ол түгэни кэлин, арыый бэттэх кэлэн баран маннык кэпсээбитэ:
– Видел как два снаряда летели прямо на меня безшумно. Вижу серебристые концы и подрыв. Белая вспышка, вторая вспышка. Обе ноги осколком срезало, одна нога неестественно болтается. Обе руки тоже ранило. Как эти два польских снаряда ударила, я раненый отполз от асфальтовой дороги в траву. Я знал о том что при взрыве мины или снаряда крошки асфальта получаются дополнительным осколком, которые могут убить или ранить человека. Я не успел предупредить их об этом. Раздались еще взрывы. Один сорока пятилетний мужик саха, позывной “Магарас” сразу погиб, трое оставшие спрятались под разбитый БТР. Их миномет все равно достал. Все трое трехсотые. Я поставил себе обезбаливающий укол. Через пять минут, как меня ранило, подьехал парень на мотоцикле с коляской и забрал с поля.
Кэлээскэ мотоциклаах хорсун киһи бэйэтэ өлөрүн кэрэйбэккэ сүүрдэн кэлэ охсон миномет, артиллерийа ыта сытар сириттэн араанньы буолбут байыастары таһаартаабыт.
Валерий эрдэттэн туох эрэ буоларын дьон утуйа сытан түһээн көрөн дуу, бэйэлэрэ эттэринэн-хааннарынан сэрэйэн дуу, билэллэрин көрөр этэ. Туох эмэ буолаары гыннахтарына эрдэттэн мөлтөөн, уоттара-күөстэрэ умуллан, саҥаларыттан матан хаалааччылар.
Уола Албан да тугу эрэ түүйэн дуу, муҥур уһукка тиийэн дуу, – “Папа, я очень люблю тебя!” – диэн, – бүтэһигин, миигин кытары быраһаайдаһан ыыппыт суруга быһыылаах – диэн сэрэйэ санаан сүрэҕэ ыалдьыбыта. Кыра уолуттан сурук кэлиэр дылы уолун, Албанын эрэ санаан тахсыбыта да, хайыыр да кыаҕа суоҕа.
Валерий уола госпитальга сытарын, ийэлээх убайа көрө-харайа кэлбиттэрин истэн үөрэ, сэргэхсийэ түстэ.
– Араанньын да буолтун иһин уолум тыыннаах!, барыта этэҥҥэ буолуо! Билиҥҥи медицинэ күүстээх, эмтээн атаҕар туруоруо! Хата уолум Албан итиэннэ сэриилэһэн бүтүө, бэйэм да, контрагым бүттэҕинэ дьиэлиэм – дии санаабыта.